3 / 5همراه کردن تربت امام علیه السلام با مُرده
تهذیب الأحکام به نقل از محمّد بن عبد اللّه بن جعفر حِمیَری : به فقیه [یعنی امام مهدی علیه السلام ]نامه نوشتم و از او در باره تربت قبر [ امام حسین علیه السلام ] که همراه مُرده در قبرش می گذارند ، پرسیدم که : آیا جایز است یا نه ؟ امام علیه السلام در پاسخ که من آن را خواندم و از آن ، نسخه برداری کردم ، نوشت : «همراه مُرده در قبرش می گذارند و با حَنوط (1) او در می آمیزند ، إن شاء اللّه !» .
مصباح المتهجّد به نقل از جعفر بن عیسی ، از امام کاظم علیه السلام : چه مشکلی برای هر یک از شما وجود دارد که چون مُرده را دفن کرد و سر او را بر خاک نهاد ، خشتی از تربت [ قبر حسین علیه السلام ] را در برابر صورتش ، نه زیر سرش ، بگذارد ؟
منتهی المطلب :مستحب است که با مُرده ، اندکی از تربت حسین علیه السلام بگذارند ، برای برکت خواهی و دوری از عذاب و داشتن پوششی در برابر عِقاب . روایت شده که زنی ، زِنا می داد و چون وضعِ حمل می نمود ، آنها را از ترس خانواده اش می سوزانْد و این را جز مادرش نمی دانست . هنگامی که مُرد و دفن شد ، خاک از رویش کنار رفت و زمین ، او را نپذیرفت . او را از آن جا به جای دیگری بردند . همین ماجرا ، تکرار شد . خانواده اش به نزد امام صادق علیه السلام آمدند و داستان را باز گفتند . امام علیه السلام به مادرش فرمود : «این زن در زندگی اش چه گناهی می کرد ؟» . مادرش از کار او ، آنچه را که نهان بود ، به امام علیه السلام خبر داد . امام علیه السلام فرمود : «زمین ، این زن را نمی پذیرد ؛ چون خَلق خدا را با عذاب خدا (آتش) ، عذاب داده است . اندکی از تربت حسین علیه السلام در قبرش بگذارید» . چنین کردند و خدای متعال ، پیکرش را پوشانْد .
1- .حَنوط ، آمیزه ای از موادّ خوش بوست که برای خوش بو کردن مُرده ، به بدن و کفن او می مالند .
توضیحی در باره برکات تربت امام حسین علیه السلام و شفا خواستن با آن
اشاره
در احادیث ، آثار و برکات مختلفی برای تربت سیّد الشهدا علیه السلام ذکر شده است ، مانند : استشفا (شفا خواستن) به واسطه آن ، ثواب سجده بر آن ، همراه داشتن آن ، تبرّک جستن به آن در زندگی و حتّی پس از مرگ ، و برداشتن کام کودک با آن . از نظر عقلی ، بدیهی است که خداوند متعال می تواند بر اساس حکمت بی پایان خود ، آثار و برکاتی را که بدانها اشارت رفت ، بر تربت آن امام ، مترتّب نماید . به عبارت دیگر ، این ، کاری است ممکن ؛ ولی در باره ثبوت این برکات ، پرسش هایی وجود دارد که باید به آنها پاسخ داد ، مانند این که : آیا صدور احادیثی که بر این آثار ، دلالت دارند ، قطعی است؟ چرا تربت دیگرِ اهل بیت علیهم السلام ، چنین برکاتی ندارد ؟ محدوده زمینی که خاکش دارای آثارِ یاد شده است ، تا کجاست؟ تأثیر درمانی آن ، مطلق است ، یا شرایط و موانعی دارد؟
1 . اعتبارسنجی احادیث
در میان احادیثی که برکاتی را برای تربت سیّد الشهدا علیه السلام برشمرده اند ، سند برخی ضعیف است ؛ امّا در میان آنها صحیح و معتبر هم وجود دارد و از این روست که هر چند «خوردن خاک» ، در اسلام ، ممنوع است و گناه محسوب می شود ، فقهای امامیه اتّفاق نظر دارند که خوردن تربت امام حسین علیه السلام به اندازه یک نخود برای استشفا ،
جایز است و حتّی به گفته برخی از فقها ، احادیث در این باره ، در حدّ تواتر است . (1) افزون بر این ،درمان شدن بسیاری از بیماران در طول تاریخ پس از واقعه کربلا به برکت تربت آن امام ، گواه روشنی بر صحّت این احادیث است .
2 . حکمت این برکات
اکنون این پرسش مطرح می شود که : چرا این برکات ، تنها از آنِ تربت سیّد الشهدا علیه السلام است و تربت سایر اهل بیت علیهم السلام ، این ویژگی ها را ندارد؟ در پاسخ ، می توان گفت : همان حکمتی که در باره فضایل اختصاصی زیارت امام حسین علیه السلام و عزاداری بر ایشان و گریستن بر مصائب ایشان بیان شد ، در این جا نیز جاری است . به طور اجمال ، حکمت فضایل و برکاتی که برای تربت سیّد الشهدا علیه السلام در احادیث آمده ، عبارت است از : زنده شدن روح شهادت طلبی و ایثار در راه مبارزه با جهل و ظلم و ضدّ ارزش ها در جامعه اسلامی ، و زمینه سازی برای حکومت جهانی اسلام به رهبری اهل بیت علیهم السلام .
3 . محدوده تربت برای استشفا
احادیثی را که در باره استشفا به تربت سیّد الشهدا علیه السلام وارد شده اند ، می توان به چهار دسته تقسیم کرد : دسته اوّل ، احادیثی که حریم قبر مطهّر امام علیه السلام را مشخّص کرده اند. برخی از این احادیث ، حریم قبر ایشان را بیست گز در بیست گز (2) ، برخی 25 گز در 25 گز ، (3) برخی یک فرسخ در یک فرسخ ، (4) و برخی پنج فرسخ در پنج فرسخ (5) ، ذکر کرده اند .
1- .مستند الشیعه : ج 15 ص 162 .
2- .ر.ک : ص 379 ح3347 و 3348 .
3- .ر. ک: ص 401 ح 3274 .
4- .تهذیب الأحکام: ج 6 ص 71 ح 133 ، المزار ، مفید: ص 140 ح 2 و ر. ک: همین دانش نامه : ج 12 ص 401 ح 3372 .
5- .ر. ک : ص401 ح 3372 .
دسته دوم ، احادیثی که قلمرو تربت آن امام را برای استشفا ، مشخّص کرده اند و با اختلاف ، این قلمرو را هفتاد گز (1) ، هفتاد باع ، ده میل (2) ر .ک : ص 401 ح 3371 . ، چهار میل ، (3) یک میل (4) و یا غیر از اینها ذکر کرده اند . (5) دسته سوم ، حدیثی که می گوید : بالای سر امام حسین علیه السلام ، تربت سرخ رنگی قرار دارد که درمان هر بیماری ای بجز مرگ است . (6) دسته چهارم ، احادیثی که به طور مطلق (کلّی و بدون قید) ، دلالت بر استشفا به تربت قبر سیّد الشهدا علیه السلام دارند و از هیچ قید و محدوده ای نام نبرده اند . در جمع بندی این احادیث ، می توان گفت : در میان احادیث دسته اوّل ، سند دو روایت ، معتبر است (یکی حدیث دلالت کننده بر بیست گز در بیست گز و دیگری حدیث دلالت کننده بر 25 گز در 25 گز) ؛ ولی در هیچ یک از این دو ، به استشفا از تربت این محدوده ، اشاره ای نشده است . سند هیچ یک از احادیث دسته دوم نیز معتبر نیست . همچنین ، سند حدیثی که دلالت بر استشفا به تربت بالای سر امام علیه السلام دارد ، ضعیف است . بنا بر این ، تنها احادیثی از اعتبار لازم برخوردارند که به طور مطلق ، دلالت بر
1- .ر .ک : ص 399 ح3369 .
2- .ر .ک : ص 401 ح3370 .
3- .کامل الزیارات : ص 470ح717 .
4- .ر. ک: ص 413 ح 3386 .
5- .برخی از فقها ، به احادیث دیگری نیز اشاره کرده اند که بر چهار فرسخ و یا هشت فرسخ دلالت دارند (ر . ک : ریاض المسائل : ج 2 ص 290، شرح اللمعه : ج 7 ص 326، المهذَّب البارع: ج 4 ص 220) ؛ ولی همان طور که در مستند الشیعهی نراقی (ج 15 ص 165) آمده است ، چنین احادیثی یافت نشده اند و به بررسی بیشتری نیاز است تا بتوان در باره این دو گروه احادیث ، داوری کرد .
6- .ر. ک: ص 414 ح3390 .
استشفا به تربت قبر آن امام دارند ، و همان طور که فقهای بزرگوار فرموده اند ، در معنای این احادیث ، به قدر متیقّن از مصادیق عرفی قبر ، بسنده می شود . بعید نیست همان طور که در حدیثی معتبر آمده ، تا فاصله 25 گز از هر سو ، عرفا قدر متیقّن محسوب شود . در این صورت ، برای استشفا به تربتِ خارج از این محدوده ، لازم است که تربت ، در آب ، حل شود و با آب تربت ، استشفا گردد .
4 . محدوده تربت برای غیر استشفا
هیچ یک از احادیثی که استفاده از تربت امام حسین علیه السلام را برای غیر استشفا (مانند : سجده کردن بر آن و تبرّک جستن به آن) توصیه کرده اند ، خاک کربلا را به صورت مطلق ، دارای فضیلت و برکت نمی دانند ؛ بلکه گِل قبر امام علیه السلام و یا تربت ایشان را بافضیلت دانسته اند . پس می توان گفت که در تعیین محدوده تربت امام علیه السلام برای غیر استشفا نیز ، صدق عرفی تربت امام ، ضروری است . البته از آن جا که استفاده همگان از محدوده عرفی تربت قبر امام ، ممکن نیست ، عمل به احادیثِ یاد شده ، اقتضا می کند که بخش وسیعی از خاک کربلا ، تربت امام حسین علیه السلام محسوب شده باشد ، که هر چه به قبر نزدیک تر باشد ، فضیلت و برکت آن بیشتر است . با این حال ، مقتضای احتیاط ، آن است که تبرّک جستن به خاک کربلا ، در جایی که عرفا تربت امام حسین علیه السلام خوانده نمی شود ، به امید مطلوبیت (نیّت رجا) باشد .
5 . مقصود از استشفا به تربت
تردیدی نیست که مقصود از استشفا به تربت امام حسین علیه السلام ، این نبوده که تربت ایشان به طور مطلق (همیشه و همه جا) ، جای گزین دارو و درمان گردد . یکی از دلایل روشن این مطلب ، احادیث فراوانی است که در آنها به مراجعه به طبیب و بهره گیری از دارو ، توصیه شده است . (1) بنا بر این ، توصیه به استشفا به تربت سیّد
1- .ر . ک : دانش نامه احادیث پزشکی .
الشهدا علیه السلام و گوشزد کردن تأثیر آن در درمان بیماری ها ، مانند توصیه به دعا و صدقه در درمان بیماری ها و بیان تأثیر آنهاست . به سخن دیگر ، همان طور که دعا و صدقه ، در کنار بهره گیری از درمان های معمولی ، نقش مکمّل درمان را ایفا می نمایند و در شرایط ویژه ای که دارو اثر ندارد ، گاهی دردهای بی درمان را درمان می کنند ، تربت سیّد الشهدا علیه السلام نیز به همین گونه ، در درمان بیماری ها مؤثّر است . همچنین ، چنان که هر چه شرایط اجابت دعا بیشتر فراهم شود و موانع آن بیشتر برطرف گردد ، دعا به اجابت ، نزدیک تر می شود ، فراهم ساختن شرایط بهره مندی از برکات تربت امام حسین علیه السلام و برطرف کردن موانع تأثیر آن نیز ، موجب بهره وریِ بیشتری از برکات تربت آن امام است .
6 . چگونگی استشفا به تربتبا توجّه به احادیثی که ملاحظه شد ، می توان گفت : استشفا به تربت امام حسین علیه السلام یک مانع دارد و یک شرط و یک ادب . (1) مانع استشفا ، انگیزه های غیر الهی است ، مانند علاقه به خوردن خاک . (2) شرط استشفا داشتن ، اعتقاد راسخ به این حقیقت است که تربت آن امام ، به اذن خداوند متعال ، در درمان بیماری ، مؤثّر است . (3) ادب استشفا نیز عبارت است از خواندن دعاهای مأثور ، (4) هنگام بهره گیری از تربت امام حسین علیه السلام . (5)
1- .ر.ک : بحار الأنوار: ج 101 ص 118 به بعد .
2- .ر. ک: همین دانشنامه : ج 12ص 431 (فصل دوم / موانع شفا یافتن با تربت امام علیه السلام ).
3- .کامل الزیارات ، ص 470 ح 717 و ر. ک: ص 431 (فصل دوم / شرط شفا یافتن با تربت امام علیه السلام ).
4- .مأثور : روایت شده ؛ رسیده از پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام .
5- .ر. ک: ص 417 (فصل دوم / آداب شفاخواهی با تربت امام علیه السلام ).